Thursday, 2 March 2017

ARTICLE - The GREAT WALL OF CHINA



The GREAT WALL OF CHINA

            China rama State hrang hrangten anmahni awp chin țheuh an humhalhna atana BC 771 ațanga BC 476 inkar leh, BC 475 ațanga BC 221 inkara kulhbing têtê an sak ho chu zawm khâwm vekin, China rama Qin Dynasty dintu Qin Shi Huang khan BC 221 - 226 inkarah  kulh ropui takah a siam a; pawnlam ațanga hmelmaten a beih pawha an lâk mai theih lohna tûrin, ropui takin kulh hrang hrangte chu a zawmkhâwm a, chutichuan tuna Great Wall of China khi alo awm ta ani.

            A ropui êm êm mai a. A khât tâwkin Ral Vên In(Watch Tower) 25,000 in a huâl chhuak vek a. Hêng Ral Vên Inte hi a hmun sang lai ber berah te dah an ni a; a chhan chu zan thim hnuaiah pawh Ralvengtu (Sentry) te chuan mei êng an inhmu tawn thei a, êng hmangin thil an inhrilh thei a. Chu mai chu ni lovin, an inkarah chuan sipai an patrol reng bawk a. Chuvangin an kulh bang lawnliâm a, luhchilh a, beih chu thil theihloh hulhuâl ani.

            Pawnlam ațanga lût tûr leh chhung lam ațanga chhuak tûrte tan Gate pui engemaw zat a nei a: Shanhaiguan, Jiayuguan, Juyogguan, Zijinguan, Yanmenguan, Niangziguan, Jade Gate leh adangte an ni. Heng luhna kawngka te pawh hi uluk taka vên an nih bâkah kawngkhâr rit pui pui, thuah hnih vek an ni lehzêl a. A chhunga chêngte tan chuan thlamuânthlâk tak tûr pawh ani.

            Mahse, history kan lo chîk deuh chuan, Qin Shi Huang hunlai leh tûn inkarah hmêlmaten țum thum emaw zet chu an lo luhchilh tawh a, hlawhtling takin an lo run tawh țhîn ani! Gate pui vêngtute an tham țhin avangin!! 

            Mihringin eng ang pawhin ruahman na țha leh rintlâk siam țhîn mah ila, mihring vêk hi kan rinawm loh chuan, chu ruahmanna chu a thlâwn mai ani, tih min zirtîr âwm e.

ARTICLE - KA PU SAVAWMA TUI - I DÂWT NGAM LEH DÂWT RAWH



KA PU SAVAWMA TUI - I DÂWT NGAM LEH DÂWT RAWH

Tleirâwl chhuah phat, inlâk "Man" ve hunlai hi kan nei țheuh a. Zu  han "kâi" chhak  pawh hi a nuam aláwm, zêp thu a chêng lo. Țhiante nêna han "Cheers" dar dar te pawh a hlimawm țhîn ani. 

            Mahse, hriâtloh hlâna min lo bawih hman țhîn hi a pawi ani! A tîra kan in zeuh zeuh satliah ang hi ni reng thei se chu a zia deuh mahna; mahse, in zeuh zeuh chuan in zoh zoh a hril a, in zoh zoh chuan in kuâng kuâng a hril a, a tawlhpanâl kan thleng a, zu bâwih ah kan tang ta țhîn ani. Bible chuan, "Tin, uaiin ruiin awm suh u, chu miah chuan insûm lohna a awm si a;" ati ani (Ephesi 5:18). Zu in thiâm anga inchhal rêng rêngte hi lo chîk ula, dependency nei tawh chin vek an ni; an thlah phalloh vanga an sawimâwina, self - defence mechanism chi khat ani a, thinlung chhungril taka diklo tih hre reng chunga mahni inthiâm chawpna hi.

            Zu chungchangah ngat chuan, Mizo ah a ber ka nih loh pawhin pahnihna chu ka ni bîk hauh lovang le. Thin thlâk ngai hial khawpa lo luhchilh tawh ka ni a. Thil muâlpho thlâk lutuk tak mai ani a, mahse ka in sawi mualphona ațang hian tu emaw talin an sim phah dah law maw, tiin ka ngaihtuah ani.

            Mizorama kan local hmuh phâk chin khawchhak Țiau lui dep lama an buh zu, zupui ani emaw, Chakma ho Dui chuani, Bru ho Barangi leh kurtai zu ani emaw Aizawl kawtchhuah khawi lam zâwng pawha min hualtute zu ani emaw, Biih hlang te; anih loh leh Mualzėn zu, yeast pawlh emaw Gelatine chhang hmanga an tih tak chawp pawh ni se, ka Cheers pui ve nual tawh a. Kan chhehvêla Cachar ho patta leh lung nuaih khawpa reitak an bilh Meitei ho Sekmai emaw Goan hovin coconut zu an siam Feni kan sawi anih pawhin ka ruih hrep hnu vek! IMFL (a senchi) hovah hian a ûm hmu lovin min in tîr se, a hming sawi suâl ka nei tlêm khawp ang. Sea Pirate, Hercules, Red Dagger tih hunlai vêl ațang daih tawh khan. India siam Vodka leh Russian Vodka diktak hre hrang lova lo inla ngawl vei ve ngawt ho chu jiu tak an ni! Mahni zu duh thupnan, Bible pawhin a phal an han ti thla ve chhên lehnghâl a... Bible a Uaiin a tih hi, Tiberia ah ngei khuan zan 4 ka zuk châmchilh tawh a, 2006 kum khan.  Heta kan Zu nên hian in anna pakhatmah an nei lo - an ruih theih ve ve tih mai loh chu! Motor pawh a ruih theih alâwm, tiin motor hi zu nên sawi pawlh chhên ila, chutiang vêl chu ani! A in ang rêng rêng lo.

            Zu ka in tâk viau chinah chuan, ka thin ah fatty liver (thinlian), mît liam (Jaundice), thin ro (cirrhosis) a vaiin alo insiam a, ka pumpui ah  abrassion (pilh/lawng), ulcer (pumpui pân) a siam a; ka kal (kidney), lung (heart), ril bâwm (pancreas), tha zam (nerve), thin (liver) a khawih chhe nual a.  BP sang leh Pneumonia bakah ka lâ (spleen) a khawih tel vangin insulin tlâkchham vanga zunthlum ka nei leh zêl a.

            Thin țhalo benvawn chu (Chronic Liver Disease) nei ka lo ni dêr a. Banding pawh vawi 6 ka ti hman a. Banding hi a damna ani ber lova, Internal bleeding vênna mai ani; zu ka in vangin - nervous system a khawih avanga tha khûr te, mit eng pup, vun dum/thu, hriatrengna țhalo, uak vak vak, thin thîp, êk mumal lo/zu santên, asitis tihte alo awm zêl a. Zu in miten inhre lêm lova an vei natna chikhat WKS (Wernick Korsakoff Syndrome) an tih mai hi la hrelo kan awm tâkin sawi kai lawk ila: Zu in mite zinga 80% chuan an vei ngei ngei an ti a, an zinga 10% ațanga 20% chuan an thihpui a.  Cerebellar Ataxia vangin, Visual and hearing delusions an nei a, Ramhuai an hmu duh a, parda ahte hian ramhuai tereuh tê tê an awm sep sep a! Tin, an in rin tâwk loh fo avangin an dawheh a, Delusion of Grandeour an nei bawk a, chhuân tûr nei êm êm si lovin an chapo hlê ringawt zêl a. 

            Zu ka sim duh lohnain a rah chhuah chu râpthlâk tak ani! Ka țhianten in leh lo an bêngbel vek tawh a, keini erawh chu pa berin zuhmun ka chhuahsan har luâtah ka nupui leh ka faten tûn thlengin, "Hei hi keimahni in," tihtûr pawh an la nei ve lova. 
  
            Tichuan, End Stage Alcoholic Liver Disease avangin, ka thin chu paih vek a ngai ta mai a; ka fanu pawi sawilo pum chu an zai hawng ta duai mai a, A thin chu an phel a, min pe țhen ta a!

            Major Operation ah pawh a hunlaia Mizoten kan la hriât ngai loh ani a, a zâm awm duh khawp a. Mahse, chu aia hrehawm, râpthlâk ka tih chu hei hi ani: Zing dar 8:00 ah Operation Theatre panin inzai thawmhnaw ha sa ve vein kan pafa chu kan khum chawpin min nawr phei a. Theatre luhna kawngka bulah chuan zâwi muanga kan muthilh siâi siâi na tûr I.V. set hmangin min khai a. Damdawi hnathawh kan nghah lai chuan, rilru ala harhfîm chhung reilotê ah khan Mateii chu ka va melh țhîn a. Ani chu ceiling lam en khiauvin a mu ngawi hlê hlê reuh a. Khum hrang, mahse insi riâla dah kan ni a.

            "Aw! Ka nikhua loh vânga; keihmah lel lul vanga; zu ka in vanga ka fanu, tu pawi mah sawi lo, a nausên lai ațang tawha a nat pawh ka phal ngai loh kha.... Theatre ațang hian nung damin a chhuak leh ang em, kei hi dam khawchhuâk zâwk ni ta ila chuan ka inthiâm thei lovang... Lalpa, tuemaw zâwk kan thih a țûl anih chuan keimah zâwk hi aw, 'Sual man chu thihna', i tih kha; keima sual ani a, thih phu ngawih ngawih zawk pawh keimah hi ka ni; Mateii hi chu zuah hram rawh aw....". tiin rilru țawngțaina ka nei na a, mahse a sâwt tawh si lo. Mit vun a chhah tiâl tiâl a, chîu mutna in hna a thawk mêk tihna ani a! Ka mittui a sur zung zung a, "Bawihte, i pa hi min ngaidam rawh aw," tih pawh ka tum țhîn, ka awrawl  a chhuak thei tlat lo!

            Tûnlaiah doctorte thiamna a sang tawh a, Operation theatre luh hrim hrim hi a huphurhawm tawh lêmlo. Mahse, khami tûka kha Operation Theatre luhna kawngka bula ka Experience  zâwk kha chu ka hmachhawn leh ngam tawh thlâwt lo ani!

            Hetiang êm êma rilru hrehawmna hi zawng, tûnhnu ah tumahin rawn tawng ve lo se ka va ti tehlul êm!

            Chuvangin, zu chu a awm awmin lo awm sela; duhthlanna erawh nangma kutah a awm e:
         Ka pu Savawma tui ani,
         I dâwt ngam leh dâwt rawh.

ARTICLE - METHUSELA SYNDROME



METHUSELA SYNDROME

            Vawin chu Tourist Lodge, Aizawl Chaltlangah khian  The Gideons Internaltional In India, Aizawl Metro Area ten FAITH FUND RALLY kan neihna ah pa upa tawh angreng tak nên kan intawng hlauh mai a. Hemi program hmanga lo kal ani ve tho a. Pathian thu, Bible a sem țhin dante a sawi a, a țhahnem ngaihna a ropui ka ti kher mai! Thil dang bâkah, "Mizoram Governor apiang hnêna Bible pêk hi ka 'target'  ani tawp mai," ati a. Hetianga target a insiâm chinah chuan, a awm rei lo deuh pakhat chu rin aia a awm rei tâk loh avanga pe hman ta lovin a insawi a. "Sap țawng emaw Vai țawng emaw ka thiam lova, an hriât tûrin Pathian thu ka hrilh thiam ve lova, mahse English emaw Hindi Bible hi an chhiar chuan, Pathianin anmahni chu Direct in a hrilh ve tawh mai ang," ati a. Amah chu putar tê ani tawh a, a țhahnem ngaihna chuan min hneh hlê mai! A damreina chu a hmang țangkai kher asin!

            Durtlang Mêl nga ami ani âwm a; a hming chhinchhiah tumin ka zâwt a, ani chuan, "Vanlalthanga Mihlim, tiin ziak kher rawh," ati a. "Mihlim" tih kher chu a duh chhan ka zâwt a, "Vanah khian ka hming a chuang tawh a, ka hlim êm êm ani!" ati. Mihlim ho râu chan ang hi engtikah tak chang ve ang i maw... Tluklo ka intih rûk tawh mah nâk laiin, "Pu Chawngkhupa kha kan tleirâwl laiin ka zui fo," a la ti ta deuh deuh a! Ka rilru tê têin, "I lâwmna lallukhum a mawi ngei ang," tih lai hla tlar khat lek kha ka sa nghê nghê ani. Chutia Lalpa Sipai țha (Gideon) ka chhar thar bula ka awm mêk lai chuan ka rilruah Methusela bawk kha a rawn lang daih pek a. Hmanah pawh hetiang lam hawi hian Methusela Syndrome tih thupui tho khi ka sawi tawh a. 

            Methusela kha Bible changtute (characters) zînga dam rei ber nia chhinchhiah ani a. Genesis 5: 25, 26, 27 kan chhiar chuan, heti hian Methusela chanchin kan hmu a,

  "Tin, Methusela chuan kum za leh
   kum sawmriat leh kum sarih a nihin
   fapa Lameka a nei a.
   Tin, Lameka a neih hnu chuan
   Methusela chu kum zasarih leh
   kum sawmriat leh kum hnih a
   la dam a, fanu leh fapate a nei leh
   hlawm a. Tichuan, Methusela
   dam chhung zawng zawng chu
   kum zakua leh kum sawmruk
   leh kum kua a ni a; tin, a thi ta a."

            Khi zawng khi Methusela chanchin kan hriât zawng zawng chu ani! Eng mah ti lêm lovin a dam rei êm êm ringawt mai anih hmêl! 

            Isua thlahtute chhuinaa a changtu dangte chu lal te, berâm vulhtu te, indo mi te, mi chi hrang hrang an ni a; an damchhunga an thil tih chanchin te pawh ngaihnawm ti êm êmin kan chhiar fova. Methusela erawh chu a damrei êm êm ringawt mai a, kum zakua leh sawmruk pakua zet a dam a; a damrei satliah, i ti teh ang!

            Methusela Syndrome vei hi tûnlai Kristiante zîngah pawh kan awm ve țeuh mai lo maw aw, ka ti! Dam rei êm êm si, Pathian leh Kohhran tana țangkaina nei dêr lo, eng ang rawngbâwlna thil maha inhmang lo, zawhte upata upa ve satliah; awm mai mai Kristian ang hi.    

            Pathianin damreina min pe a, malsâwmna hlu tak ani. Miten an sawi zui zêl tûr sûlhnu țha, a tam thei ang ber hnutchhiah tûrin i bei fan fan ang u.

ARTICLE - MI CHAK KUTA THAL AWMTE



MI CHAK KUTA THAL AWMTE

            Hmanlai chuan thal leh fei hmangin an indo țhîn a. Hmêlma beihna hmanrua ber an ni. Thal kah thiam chu pasalțha an ni châwk rêng a; indona hmunah leh ramsa pelhna hmunahte pawh. 

            Thal chu a hmawr a zumin a hriam a, thui tak tak thleng a kah theih a; ngîl taka a thlawh theihnan a bul lamah ar chang emaw, thla ang deuha parh tawn an siam țhîn a. Chuvangin mi chak tak kuta thal awm chu thil hlauhawm tak pawh ani; thil tih theihna - power ani. Sam 127:4-5 ah chuan, heti hian a ti:

  "Vanglai fate chu mi chak kuta
   thal awmte ang hi an ni.
   A thal bawm faa khat nei mi chu
   a nihlawh e;
   Kulh kawngkaa an dote an biâk lai
   pawhin an mualpho lo vang."

Țhalaite hi Pathian tan kan inhman chuan, mi chak kuta thal awm chu kan ni! Kan naupan chhiât kan pêl tawh a, tar chhiât kan la thleng lova, taksaah leh rilruah pawh kan țhat vânglai tak, kan vâwrtâwp ani a. Chuvang chuan, "Vanglai fate" min ti a, "mi chak kuta thal awmte" min ti ta chiah rêng ani.

            Mimal ang pawha kan chak vanglai tak anih avangin, khawi hmunah pawh țhalaite kan intêl khâwm a, kan zam a țhat chuan thal bawm țha tak kan siam alo ni a, a chhûnga thalte chu kan lo ni ta a; Pathian chu mi chak ani si a, nasa takin min hmang dâwn alo ni!

            Khawtlang thal bâwm: Kan khuaah emaw kan vengah emaw, kan nulate leh kan tlangvalte an zam a țhat chuan YMA Group, Branch, Section chak tak kan nei mai a. Khawtlangin anni chu kan thlamuân pui êm êm ani. Kan engkim an ni.

            Kohhran thal bawm: Kohhranah pawh țhalaite an inhman țhat duh a KTP, ȚKP, SAY, PYD an active chuan, Kohhranpui chaktak kan siam ani mai. Zaipawl țha, music lamah pawh changkang bawk, nula leh tlangvâl rintlâk țhê țhâw nei Kohhran chuan  hma a sâwn zawt zawt mai țhîn anih hi! 

            Chhungkaw thal bawm: Nupa fa ngah chu an thla a muang țhîn! Chhiâtni țhatni ah pawh unau piânpui ngah nih chu a nuam a, mal luâttuk chu khawhar thlâk tak ani. Vêng chhung intih buâi nikhua pawhin, tute emaw unau ruâl deuh chu ngamloh enin kan en țhîn ani.

            Thal bawma țhalai rual awm khâwn chu naupang tê tê, tawnhriat pawh la neilo emaw; upa tawh, tha țhum tawh hnu te aia nasa takin kan țangkai a, thil tih theihna power pawh kan nei ani.

            Mahse, thal chu thal bawma awm reng tûra siâm ani lova. A bawm ațanga lâkchhuah a, hman țangkâi tûra siâm ani. 

            Țhalai thal te u, in awmna thal bawm ata chu mi chak Pathian hman theih tûra lo chhuak tûrin ka sawm a che u. An mualpho lo vang, tih hi Lal thutiâm awmsa ani e.