Monday, 9 October 2017

Article - LALPA THUNUNNA CHUAN THINLUNG A TILÂWM ȚHÎN



LALPA THUNUNNA CHUAN THINLUNG A TILÂWM ȚHÎN

 “Lalpa dân chu a ṭha famkim a, nunna a siam ṭha ṭhîn;
  Lalpa thuhriattîr chu a rinawm a, mi mâwl a tifing ṭhîn;
  Lalpa thununna thu chu a dik a, thinlung a tilâwm ṭhîn;
  Lalpa thupêk chu a thianghlim a, mitte a tivâr ṭhîn.
  Lalpa ṭihna chu a fai a, kumkhua atân a awm ṭhîn;
  Lalpa rorêlnate chu a tak a, a fel vêl vek a ni. 

            Chûng chu rangkachak aia duhawm zâwk a ni a, a ni, rangkachak thianghlim tam tak ai pawhin; 

  Khawizû leh khawithlâr aiin a thlum zâwk bawk a ni. 

             Chu lo pawh chu, chûng chuan i chhiahhlawh hi zilhin ka awm ṭhîn a: Chûng zawm chu lâwmman nasa tak neihna a ni ṭhîn.” (Sam 19:7-11) 

             I nunah Lalpa thununna i tâwk ve tawh em? Kei chu min hretute chuan sawi nawn ngai lovin ka chanchin an hre tawh a. A kohna haiderin vawi tamtak ka vahbosan tawh țhîn a. A chang chuan kan Pathian ngilneih zia leh ka chunga a țhatzia hi football referee nen te ka tehkhin leh țhîn, a dik chiah lo nain; An in an lohna zâwk ani. Yellow card vawi tamtak min pe bîk tlat mai. Mahse Red card min phawrh khum ve mai lo tlat! Yellow card vawihnihna hi Red a ni ve kher lo! Ruih luat vanga accident vawi engemawzat - ka thi mai lo; banding - ka thi mai lo; zu vanga kulcho vawi tamtak - ka thi mai lo; thin țhalai reng reng awmlo, mîtliam, kal țhalo, chuâp ațangin tui litre 11 an siak- ka thi mai lo tlat! Ka sual vanga ka natna chhar chawp te, a mal tê tê pawha thihpui tham țhah! Thihna kotlang takmeuh ațangin amah chu ka au ta a; "Ka tlawm e" ka ti ani ber a. Ama lama ka thinlung ka hawn chinah chuan, khita Sam ziaktu sawi khi a dik zia ka hmu fiah ve ta deuh deuh a! Lalpa dan, a thu hriâttir, a thupêk, a rorelna leh zilhna te hi an lo va hlu em! Mi mâwl tan pawh finna ani a, thianghlimna kawng ani a, mitvârna pawh ani. Lawmman nasa tak neihna ani si a.

            Thil harsa alo nilo, Lalpa aw hre thei tûra kan thinlung a lama  hawn hi a tâwk mai alo ni! 

            Nitin a thar zêla Lalpa țhat zia hmuh zêl tluka hlimna nasa zawk hi awm thei tak ang maw? Vawikhat temchhin ațanga addict theih thil a awm ngai anih chuan, Lalpa țhatzia hi han tem chhin ve mah teh! Sam ziaktu hian, "Chung chu rangkachak thianghlim aia hlu zawk, khawizu aia thlum zawk" a ti hial ani! 

            Lalpa thununna thu chu a dik a,  thinlung a tilâwm țhîn.

Holiday Reading- "AW MAWI CHHIÂRSÊNLOH NEI ILA"



                                      "AW MAWI CHHIÂRSÊNLOH NEI ILA"

   "Aw mawi chhiar sên loh nei ila,
   Fak tâwk ka inring lo va;
   Ka aw neih chhun lo mawi tâwp se
   Ka tih hle hi; chawimawi nân."

            Țumkhat chu mi tuemawin Charles Wesley-a hnenah, "Zaninah hian thi ngei ngei tûra tih lo ni ta la, eng nge i duhthusâm hnuhnung ber ni ang le?"_tiin a zâwt ani âwm a. Charles Wesley chuan, _"Lei (tongue) sang chuang neiha Lalpa fakna atan hman vek ka duh ang!" tiin a chhang a. Chu a duhthusam chu hlathu ah chantîrin, "O for a thousand tongues to sing, my great redeemer's praise" (lehlin: Aw mi sang tamtak zai te chu, tlantu ropui fakin -KHB 63) hi a phuah ta ani.

            Fak tlak Pathian anih zia ngaihtuah chiang tute chuan Lalpa fakna hla sak an ning thei lova, an neihchhun fak theihna hmanrua zawng zawngte pawh an duhkhawp lo hial țhîn ani! 

            Mihringte hian kan ngaihtuahna hmang duh tak tak ni ila chuan, kan chunga Lalpa țhatna zozai kan hmuhte, thil ropui tak tak min tihsak țhin avangte, kan hawina lam apianga Lalpa ropui zia leh fak tlâk anih zia kan hmuh țhînte avang hian amah faknan mihring damchhung hun hian a daih lova; chuvangin, mite chuan "aw mawi chhiar sên loh" neih an châk a, chuti chung pawhin "Fak tâwk ka inring lo" an ti thlâwt ani!

            Mi țhenkhatte chu zan khua rei lutuk tûr tumtâwinan an zai țhîn a; țhenkhatte chu khawvêl mipui chawhhlimnan an zai bawk țhîn. Kei erawh chu ka Lalpa fakin ka zai zêl dâwn a ni!

Article - KOHHRAN AIIN POLICE IN SUAL KAN HAW ZÂWK EM?



KOHHRAN AIIN POLICE IN SUAL KAN HAW ZÂWK EM?
  
Kohhran dona emaw sawi nêp tumna lam ni lovin, kan khawtlanga suahsualna nasa lutuk tawh leh punlun mêk zêl ka veina rilru ațanga chhuak ani zâwk a. "I lum leh lum la, i vawh leh vâwt rawh" tihte pawh changchâwi ta  ilangin, Kohhran pawh hi kan fîr lo ta lutuk deuh ani lo maw, ka ti ani.

            Police chuan sual tinreng mai hi kan do vek mai a. Rûkrûk, thualthah, eirûk, pâwngsual, hmeichhe kum tlinglo khawih bawrhbân, khawlaia intih buâi, drugs/zu zawrh, pawisa lem siam, inbumna, invauna, leh thildang tamtak te.

   Kohhran chuan sual pakhat chauh a langin a haw ngam:

 Inngaihna Sual.
            Tûnhma, Kohhran hmasa ahte kha chuan Chawlhni bawhchhia: chawlhnia hnathawk emaw zin emaw, hla lênglâwng sa, zu liâk chhin tihte thlengin an phuar țhîn niin ka hria a. Kohhran kha a thîkthu a chhe hle kha ani a. Tunah chuan inngaihna suala tlute chawh a phuar ta!

            A tlangpuia sawiin, Mizote hi Kohhrana tel duhlo khawpa Christianna hawisan tawh emaw, Kohhran thununna tâwka zak chuanglo êm chu kan la awm lova. Kohhran memberte zinga tualthattu emaw pâwngsualtu emaw, ruihhlo zuartu emaw, naupang khawih bawrhbângtu emaw rûkru emawte hi Kohhran hian inngaihna suala tlute  ang tho hian thunun ngam ta se, kan khawtlanga suahsualna punlun ta êm êm leh sual hnathawh lo lang fo țhînte hi a tlêm phah mahna, ka ti ani.

            "Kohte chu tamtak an ni a; thlante erawh tlêmte an ni, tih ani a. Chuti anih chuan, thlante zat chiah pawh kan hre thei deuh thiak thuak lovang maw? Mizoram Christian Statistics diktak pawh hi a hniam thla duai ang em? Chu chu em ni pawi kan tiha sual kan huat fâi vek ngam loh chhan hi ni ang aw?

            Kohhran hi member tam lamah ringawt țhahnem a ngai anih chuan, heng sualte hi a haw ngam lo ngei ang a, Chutichuan Kohhran huangchhungah pawh tualthattu te, eirutute, pâwngsual tute, rûkru te, mi fate thihna tur -drugs zuartute pawh ngampa takin an chêng anga; hengho hian inngaihna suala tlute thunun tûra remtihna ban pawh an phar ve dual dual țhîn ang le!

Article - "KAWNG RÂLȚIAH MIN HRUAI ANG CHE"



"KAWNG RÂLȚIAH MIN HRUAI ANG CHE"

   Isaia​ 43:1-2:
  "Hlau suh u, ka tlan tawh che u hi;  in hmingah ka ko che u a, ka ta in ni si asin. Tuite in dai kai lai pawhin Kei in hnênah ka awm ang a; luite in dai kai lai pawhin a chîm pil lo vang che u: meia in kal tlâng lai pawhin in kâng lo vang a; meialhin a tialh hek lo vang che u."

            Kan Pathian chuan a fate hi min hauh tlat a, kan hnênah a awm reng dawn ani, tih leh engmahin min tina dawn lo ani, tih min tiam a; "Tuite in dai kai lai pawhin kei in hnênah ka awm ang a;  luite in dai kai lai pawhin a chim pil lo vang che u: meia in kal tlâng lai pawhin in kang lo vang a; meialhin a tialh hek lo vang che u," a ti ani.

            Hman deuh tawh khan kan Department chuan truck lian 3 kan mamawh a, cold chasis kan lei a. Gauhati ah khuan kan fabricate tîr tê tê a; an rawn deliver ta a. A hun takah chuan Contractor chuan Bill chu a rawn la ta a. Ka office a chhuahsan dâwnin, "Thank you Sir," tih pahin pawisa clip ₹ 10,000/- hi dawhkanah a dah a, kal mai a tum a. Ka rilruah "He ringlo mi hnênah hian Christian danglamna ka lantîr theihna hun remchang a nih hi," tih alo lang vat a. Amah chu ka ko lêt a, "Mr. Das, Christians don't take unearned money" ka ti ta a. A pawisa a la lêt pawh chu a sen țan țan ta mai a, mak pawh a ti hlein ka hria a. Kei erawh chu Hnehna ka puan avang khan hlimna maktak maiin min rawn luah khat nghal a, nuam tak ani! Miin chapona lama an ngaih ka hlauh vang erawh chuan ka sawichhuak duh ta lêm lova.

            Awmtea leh a hote chuan India flag leh Vai pathian lim a hal a; ka nauten Samlukhai ah va manin, Lunglei Police Stationah an rawn hruai a. Pathian thua kalsual ah ka rilru chuan a puh a. Mahse, Lunglei khawchhung mi ngei, Kohhrana awm ve ngei tih ka hriatte pawh tel vein mi 50 bawr velin an lo hmuak a, keini Police ho chu min "Haleluiah! Amen! khum ta chiam chiam mai a. Keimah zawk pawh chu ka inringhlel ve dâwn ta mai a. Awmtea hian Lalpa aw hriaa heng thilte hi ti niin a insaw ve bawk si! Chutah chuan, "Isua rilru" tih ringawt hi riruah alo lang leh a. Awmtea biak Lalpa leh tûkin mai pawha ka biak Lalpa chu ka khaikhin ta a. Ka Lalpa chuan mite sakhaua va hmusita va diriâm tûrin min zirtîr ka hre si lova; hmangaihna leh tuârna nêna a ram zauh tûr kan ni zâwk tihte leh "khengbettu tan țawngțai nun" kha Ka Lalpa min zirtîr dan chu ani zâwk si a; Chu ka ngaihtuahna kal mêk chu hria niawm takin ka naute chuan, "Awmtea hi nung chunga inphûm lo tum tawhtu kha ani a, he mite hi ar thisenin an inthawi tawh a, hmun hrang hrangah Kohhran an tiphel a, zuitute an uirê nasa a, nupa țang țhenna a thleng fo tawh"  tihte an sawi ta mawlh mawlh bawk a. Ka lo hriatdan chuan, Pathian thua kalsual ho rêng rêng hi alo lanchhuahna pakhat chu an dawr a mawih zêl a ni! tih hi ani.

            Chutichuan, an thiltih hi Isua rilru puthmang nen a inpersan hlê ani, tih ka hre ta a, zirtîrna diklo ani tih hriatna chuan huaisenna min pe ta a, min chîm pil thei ta lo ani: luite in dai kai pawhi…

Article - KA TLANTU FAKIN KA ZAI ANG



KA TLANTU FAKIN KA ZAI ANG

            Philip Paul Bliss chu July 9, 1838 ah alo piang a. A naupanlai ațang tawh pawha music lama tui mi ani a; zaithiam, hla phuah thiam lar tak alo ni ta ani. A hla phuahte zingah Nunna Thu Maktak Chu , Chhandamtu mak a ni, Ka tlantu fakin ka zai ang, tihte hi vawin ni thlenga kan duh ber berte zîng ami an la ni.

            June 1,1859 ah Lucy J. Young nen Rome ah an innei a. An nupain an hun remchang apiangah zaia rawngbâwl hna chu phûr taka thawkin an zin kual vêl țhîn a. Pathianin zaithiamna a pêk chu Pathian rawngbâwlnan an hmang a, nupa duhawm tak an ni a.

            Ni khat chu an chhungkuain  Philip-a nu leh a farnu tlawha Pennsylvania ah an châm laiin, thuhriltu lâr tak, Dr. D.L. Moody-an Chicago-a a rawngbâwlna neih mêkah zai tûra a sâwmna thîrhrui an dawng ta a. Tichuan, Philip leh a nupui Lucy Bliss te chuan an fapate pahnih, Philip Paul (kum 1 mi) leh George (kum 4 mi) te chu an pi hnêna kalsanin Chicago an pan ta a.

            December 29, 1876 ani a; a hunlaia Christiante tan chuan chanchin râpthlâk tak mai alo thleng ta. Philip leh Lucy te nupa chuanna rêl, The Pacific Express chu a chesual ta!

            Ashtabula an thlen chuan an chuanna rêl chuan leihlâwn a zawh chim ta hlauh mai a, Ohio luipui, vûr tui vawt êm êm mai ah chuan feet 75 zeta sang ațang chuan an chuanna rêl chawpin an tla thla ta rup mai a. A tîrah chuan Philipa chu rêlin tui a thlen veleh chuan chhuak thei ani a, mahse Lucy chhuahna tûr tukverh chu rêl țhutphah chhiain a lo dâl tlat mai si a. Rêl boggie tui chhunga pil lo zawng chu engine kâng hluah hluah chuan a rawn kângkai zung zung ta mai a! Chutichuan, a nupui, a țhian, a rawngbâwlpui ni bawk Lucy a țanpuina lamah rêl kâng hluah hluah ah chuan an nupa in an kâng hlum ta ani.

            Chhanchhuah hna thawktute sawi danin hemi țum hian khuâlzin mi 160 zîngah mi 14 chauh an dam tih ani a. A hnu lawkah mitthi zat chu mi 92 niin an sawi bawk a.
  Chhanchhuah hna thawktute chuan Bliss te nupa thingrem (trunk) chu him pialin an chhar hlauh mai a, hei pawh hi thil maktak ani!

            Philip Paul Bliss-a thingrem chu Chicago ah an la phei a, tah chuan an hawng ta a. A chhungah chuan bungraw dang bâkah, hla thu (lyrics) ziah sa diam, a thlûk erawh la siam loh hi an chhar tel a, a thupuiah pawh, "Ka tlantu fakin ka zai ang" tiin alo dah sa diam a. Rei vak lovah a țhianpa, a rawngbâwlna pawh chhunzawm saktu ni zui ta bawk, James McGranahan chuan a thlûk hi a siam ta a ni. Hetih lai hian James McGranahan hi kum 36 mi a ni.

            Philip leh Lucy Bliss te nupa chuan, leiah pawh an fak nin theihloh LALPA chu Chatuana hun tâwp awm tawh lohna hmuna fak zui zêl tûrin he khawvêl hi an chhuahsan ta ani. 

            A phuahtu ngei pawhin he leia a sak ve hman tâk loh hla chu, an fapate unau naupang tê têa an kalsan tâkte leh keini Christian zawng zawngte hnêna an thurochhiah alo ni ta:

  Ka Tlantu fakin zai rawh u,
  A thisenin min lei e;
  Kraws-ah ka ngaihdamna min nem,
  Ka bat min tlâksak zo ve.